ماده50شرایط عمومی پیمان و هزینه های تسریع کار
همانطور که میدانیم شرایط عمومی پیمان موضوع بخشنامه شماره 54/842-102/1088مورخ 1387/3/3منتشره توسط سازمان برنامه و بودجه، سندی جامع جهت انعقاد قراردادهای عمرانی و غیر عمرانی کشور می باشد. این بخشنامه بطور کلی شرایط و روابط قراردادی حاکم بین طرفین پیمان (کارفرما و پیمانکار) را بطور شفاف و صریح بیان و تعهدات قراردادی آنان را مشخص می نماید.
یکی از بند های مهم و کاربردی این بخشنامه ماده 50 می باشد که در ارتباط با هزینه های تسریع کار و خسارت تاخیر کار صحبت به میان آورده است .
در خصوص ماده 50 شرایط عمومی پیمان و مفاد مرتبط با آن آنچه بیشتر در این ماده مورد توجه قرار گرفته است جرایم تاخیرات غیر مجازی است که در اثر قصور پیمانکار حاصل شده است و نحوه محاسبه و لحاظ این جرایم، در این ماده به تفصیل توضیح داده شده است . اما آنچه در این ماده مغفول واقع شده است پاداش تسریع کار توسط پیمانکار می باشد و این ماده در خصوص نحوه محاسبه این پاداش و هزینه های تحمیلی به پیمانکار بابت تسریع کار و اتمام پروژه زودتر از زمانهای پیشبینی شده صحبتی به میان نیاورده است و تنها در بند "الف" این ماده بصورت کلی عنوان شده است: "اگر در مقابل اتمام پيش از موعد كار ، در اسناد و مدارك پيمان ، پرداخت هزينه تسريع كار به پيمانكار ، پيش بيني شده باشد و پيمانكار پيش از سپري شدن مدت پيمان ، عمليات موضوع پيمان را تكميل كند و آماده تحويل نمايد ، پيمانكار محق به دريافت هزينه تسريع طبق شرايط پيشبيني شده مي باشد ."
همانطور که از توضیحات این بند از ماده 50 شرایط عمومی پیمان و همچنین استعلامات صورت گرفته از سازمان برنامه و بودجه مشخص است، هزینه تسریع تنها در صورتی که 1- شمول و نحوه پرداخت آن در شرایط خصوصی پیمان عنوان شده باشد، 2- تکمیل و تحویل شدن کار قبل از سپری شدن مدت پیمان انجام شود، قابل پرداخت می باشد .
این در حالیست که اصولا کارفرمایان در اسناد اولیه و قرارداد تنظیمی هزینه های تسریع کار را لحاظ نمی نمایند. ولی ممکن است در طول پروژه بنا به ضرورت، نیاز به اتمام پروژه زودتر از موعد مقرر باشد؛ لذا در این حالت عموماً کارفرمایان (علی الخصوص در پروژه های غیر عمرانی) راضی به پرداخت هزینه های مازاد تسریع کار وارده به جهت اتمام پیش از موعد پروژه خود می گردند.
لازم به ذکر است در صورت عدم پیش بینی شمول و نحوه پرداخت هزینه تسریع در شرایط خصوصی قرارداد در پروژه های عمرانی، موضوع می تواند از طریق تبصره 80 و تجدید نظر در نرخ پیمان موضوع بخشنامه شماره 100/47707 مورخ 1389/6/27 حل و فصل گردد .
کارفرمایان اصولا نیاز به تسریع در اتمام عملیات پروژه را در چند حالت احساس می نمایند : - جبران تاخیرات ایجاد شده در کار ناشی از قصور خود (کارفرما) مانند تاخیر در پرداختها یا آماده نبودن نقشه ها ، تغییرات متعدد در نقشه ها و ...
- جبران تاخیر در زمان پروژه ناشی از تعلیق های کار
- جبران تعطیلی کار ناشی از عوامل و حوادث غیر مترقبه (فورس ماژور)
- سایر عللی که کارفرما را قانع به تسریع در روند کار می نماید مانند مثال تحلیل های مبتنی بر اقتصاد بازار و ....
حال سوالی که پیش میآید اینست که نحوه محاسبه این هزینههای مازاد وارده بر پیمانکار جهت سرعت بخشیدن به کار چگونه است و پیمانکار چگونه میبایست هزینه تسریع کار را محاسبه نماید؟
برای پاسخ به این سوال ابتدا باید توجه نمود که برای سرعت بخشیدن به عملیات اجرایی و اتمام آن جلوتر از برنامه زمانی پیشبینی شده چه فاکتورهایی تاثیر گذار می باشند .
از اهم فاکتورهای تاثیر گذار در تسریع عملیات اجرایی می توان به موارد زیر اشاره نمود : - افزایش شیفت کاری نیروی انسانی و ماشین آلات
- افزایش نیروی انسانی و ماشین آلات (افزایش اکیپ های کاری)
- تسریع در روند خریدها و تامین مصالح
در ادامه این مقاله با تاثیر هر کدام از فاکتورهای فوق در افزایش هزینه های پیمانکار و نحوه محاسبه آنها می پردازیم :
افزایش شیفت کاری : با افزایش شیفت کاری چند فاکتور هزینه زا به شرح ذیل به هزینه های جاری و عادی پیمانکار افزوده میشود :
الف- مهمترین عاملی که در افزایش شیفت کاری به پیمانکار تحمیل میگردد ضریب اضافه کاری یا شبکاری و یا جمعه کاری جهت نیروی انسانی می باشد بطور مثال اگر با فرض اینکه در حالت عادی ساعت کاری کارگاه از 8 صبح تا ساعت 17 فرض شود ، با افزایش ساعت کاری تا مثلا ساعت 20 باید ساعات مازاد ( در این مثال 3 ساعت ) برای نیروی کارگری فعال در هر بخش با ضریب 1.4 محاسبه شود که جهت محاسبه آن می بایست هزینه نیروی انسانی مورد نیاز در فعالیتهای صورت گرفته از آنالیزهای سازمان برنامه استخراج و برای ساعات اضافه کاری با اعمال ضریب 140% محاسبه شود .
ب- دیگر عاملی که با افزایش شیفت کاری تاثیر در هزینه های پیمانکار دارد هزینه های اضافه کاری ماشین آلات مورد نیاز در فعالیت های مورد نظر می باشد که این مورد هم مشابه بند الف همین بخش با اعمال ضریب 1.4 به هزینه های مربوط به ماشین آلات در ساعات اضافه کاری قابل محاسبه می باشد . همچنین میتوان استهلاک ماشین آلات مورد استفاده را در ساعات اضافه کار محاسبه و لحاظ نمود .
ج- از دیگر عوامل تاثیر گذار بر هزینه ها با افزایش شیفت کاری ، برخی هزینه های بالاسری پیمانکار می باشد؛ بطور مثال برخی از این موارد شامل هزینه دستمزد برخی نیروهای انسانی کارگاهی مانند سرپرست کارگاه، سرپرست اجرا ، نیروهای خدماتی و .... ، هزینه غذای کارکنان و سایر عوامل مرتبط بالاسری که در روند تسریع کار موثرند، می باشد .
د- با افزایش شیفت کاری برخی هزینه های تجهیز کارگاه نیز افزایش یافته که می بایست این موارد نیز در هزینه های تسریع وارده به پیمانکار لحاظ شود . بطور مثال برخی از این موارد شامل هزینه های تامین لباس و کفش کارگران، هزینه های برقراری الزامات و نظام HSE در کارگاه در ساعات اضافه کار ، هزینه تامین برق کارگاه در ساعات اضافه و همچنین افزایش هزینه های تامین سوخت کارگاه اشاره نمود .
نکته : اگر تسریع کار جهت جبران تاخیرات ناشی از قصور کارفرما باشد و به جهت این جبران، پیمانکار مجبور به اضافه کردن شیفت شب (از ساعت 22 الی 6 صبح) شود هزینه های مازاد نیروی انسانی آن بر اساس مفاد بند "د" ماده 25 سرایط عمومی پیمان محاسبه و پرداخت میگردد و بدین منظور دستمزد نیروی انسانی آن بخش از کار که در شیفت شب انجام یافته است با ضرایب شبکاری قانون کار محاسبه و به حساب هزینه های مازاد پیمانکار لحاظ میشود .
لازم به ذکر است در ماده 25 شرایط عمومی پیمان از سایر هزینه های مازاد وارده به پیمانکار صحبتی به میان نیامده است و پیمانکار جهت دریافت آن بخش از کار مجددا باید مطابق مفاد ماده 50 شرایط عمومی پیمان و توضیحات این مقاله اقدام نماید .
افزایش نیروی انسانی و ماشین آلات این مورد دارای تشابهاتی از نظر موارد تاثیر گذار بر هزینه ها با گزینه قبل دارد، بطوریکه در این حالت نیز مانند مورد قبل می بایست هزینه های مازاد بالاسری و تجهیز کارگاه مورد نیاز برای افزایش اکیپ های کاری در نظر گرفته شود .
تنها تفاوت این مورد با مورد قبل عدم اعمال ضریب 1.4 بر کارکرد اکیپ های اضافه شده (با فرض عدم افزایش ساعات کاری) می باشد . در این مورد اکیپ مورد نیاز برای اتمام کار مطابق برنامه زمانی بر اساس وزنهای مشخص شده در برنامه زمانی استخراج و هزینه تعداد اکیپ مازاد بر آن برای اتمام کار زودتر از برنامه زمانی جزو هزینه های مازاد پیمانکار لحاظ میگردد . بطور مثال برای اتمام عملیات اجرایی در یک بخش مطابق برنامه زمانی شما نیاز به 3 اکیپ و هر اکیپ شامل یک نفر استاد کار و 3 نفر کارگر فنی و یک دستگاه جوش باشد، حال برای تسریع عملیات اجرایی مجبور میشوید یک اکیپ به اکیپهای قبلی اضافه نماید در این حالت هزینه های نیروی انسانی و ماشین آلات اکیپ جدید جزو هزینه های مازاد بوده و کارفرما می بایست این هزینه ها را جبران نماید .
نکته: یکی از تبعات افزایش شیفت کاری و یا افزایش تعداد اکیپ های کاری جهت تسریع کار ، افزایش حجم پرت مصالح ناشی از خستگی نیروی انسانی و همچنین تداخل و فشردگی کار اکیپ های اجرایی می باشد . بدین منظور نسبت افزایش پرت مصالح باید محاسبه و به حساب هزینه های مازاد پیمانکار لحاظ گردد .
پرت مصالح میتواند به نسبت سرعت افزایش کار در هر بخش و اعمال آن بر پرت استاندارد محاسبه شود بطور مثال در یک پروژه احداث اسکلت بتنی یک ساختمان مقرر میشود زمان پروژه 25 درصد کاهش یابد بطوریکه پروژه بجای 12 ماه در 9 ماه تکمیل گردد، لذا میتوان به همین نسبت افزایش پرت مصالح را 25% بیش از پرت مجاز مقرر شده در قرارداد یا آنالیزهای سازمان برنامه لحاظ نمود ؛ بطوریکه اگر مثلاً پرت مجاز سیمان مورد استفاده در بتن در حالت عادی 6 درصد لحاظ میگردد با افزایش سرعت کار به میزان 25 درصد، پرت 7.5 درصد در سیمان قابل توجیه می باشد و پیمانکار میتواند هزینه های مربوط به افزایش مصرف سیمان تا 1.5 درصد مازاد را ادعا نماید .
تسریع در روند خریدها و تامین مصالح یکی دیگر از فاکتورهایی که جهت تسریع در عملیات باید در نظر گرفته شود تسریع در روند خرید مصالح و تجهیزات می باشد که این امر نیز می تواند باعث افزایش هزینه های پیمانکار چه از نظر افزایش هزینه های بالاسری وارده و یا افزایش هزینه های ناشی از تسریع حمل و نقل مصالح و چه از نظر هزینه های وارده جهت اولویت قرار گرفتن سفارشات توسط تامین کنندگان مخصوصا تولیدکنندگان و تامین کنندگان تجهیزات خاص (مانند آسانسور، چیلر و ...) و همچنین افزایش هزینه ناشی از تامین متریال بصورت نقدی باشد . البته این هزینه ها از طریق محاسبات قابل تعیین نبوده و اختلاف هزینه وارده به پیمانکار بابت تسریع در تامین مصالح با حالت عادی باید ملاک عمل قرار گیرد .
در نهایت لازم به ذکر است که هزینه تسریع مندرج در مفاد ماده 50 شرایط عمومی پیمان تنها شامل هزینه های مازادی می باشد که پیمانکار جهت اتمام کار زودتر از موعد مقرر در قرارداد متحمل می شود و ارتباطی با پاداش تسریع نخواهد داشت. در خصوص پاداش تسریع در اجرای کار میتوان در صورت رضایت کارفرما از طرق دیگر مانند محاسبه و لحاظ بخشی از سود مازاد بدست آمده پروژه که ناشی از اتمام پیش از موعد کار است به نفع پیمانکار اقدام نمود.
البته توجیح دریافت این پاداش در پروژه های عمرانی که با بودجه دولتی تعریف شده اند با چالش های زیادی همراه است مگر آنکه پیمانکار بتواند با زیرکی و ارائه نظرات فنی مناسب این پاداش را در چهارچوب مهندسی ارزش و بر اساس بخشنامه شماره 101/137932 مورخ 1383/7/29 سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور با موضوع "دستورالعمل مهندسی ارزش در دوره ساخت" توجیح نماید .
