همواره در اجرای پروژه های عمرانی ، هزینه هایی به پیمانکار تحمیل میگردد که امکان منظور کردن آنها درقیمت عملیات انجام شده مقدور نمی باشد و همچنین برای آنها در قیمت برآورد عملیات ، شرح ، ردیف و بهایی در نظر گرفته نشده است . این بدین معنی است که بهای ردیفهای فهرست بها، همانگونه که در مقالات گذشته توضیح داده شد، به صورت خام بوده و تنها هزینه اجرای کار از قبیل نیروی انسانی، ماشین آلات، مصالح و حمل در آن ها دیده شده و هزینه های جانبی دیگر مانند کسورات قراردادی، سود، هزینه های دفتر مرکزی و ... در آنها لحاظ نشده است و میبایست تحت عنوان ضریبی با عنوان ضریب بالاسری به بهای آنها اعمال گردد. این هزینه ها به دو دسته اصلی به عناوین هزینه بالاسري عمومی و هزینه بالاسري کار تقسیم میگردند که در مجموع به آنها هزینه های بالاسری اطلاق میگردد .
هزینه بالاسری هر پروژه در زمان تعیین قیمت پروژه (زمان مناقصه) توسط پیمانکار و با توجه به کلیه عملیات و محل و مدت اولیه پیمان محاسبه و به صورت ضریب درقیمت قرارداد منظور می گردد.
هزینه های بالاسری درعمل و واقعیت تابع مدت پیمان می باشد، نه تابع کارکرد ؛ ولی در قراردادهای عمرانی و غیر عمرانی این هزینه طبق توضیحات فوق و بصورت ضریبی تعیین میگردد که تابع کارکرد (مبلغ پروژه) می باشد و لذا در صورت طولانی شدن مدت پیمان (ناشی از قصور پیمانکار و یا قصور کارفرما) این هزینه ها ، بار مالی قابل توجهی را به پیمانکار تحمیل می نماید و پیمانکار عموماً مجبور است هزینه های بالاسری پروژه را از حساب خود تأمین کند .
ضریب بالاسری مطابق بند 2-7-2 دستورالعمل کاربرد فهرست بها برای طرح های عمرانی و غیر عمرانی بصورت ذیل می باشد :

1. برای طرح هاي عمرانی
   • اگر به صورت مناقصه واگذار می شوند، برابر 1.30
   • اگر به صورت ترک تشریفات مناقصه واگذار می شوند، برابر 1.20
2. برای طرح های غیر عمرانی

• اگر به صورت مناقصه واگذار می شوند، برابر 1.41
• اگر به صورت ترک تشریفات مناقصه واگذار می شوند، برابر 1.30

البته تاکنون نظام فنی سازمان برنامه و بودجه جدول آنالیز و نحوه محاسبه ضرایب فوق را بصورت رسمی اعلام ننموده است ولی با توجه به برخی مستندات میتوان حدس زد این ضرایب چگونه محاسبه شده اند . آنالیز این ضرایب بصورت ذیل می باشد :

آنالیز ضریب بالاسری پروژه های عمرانی
ردیف	شرح	درصد
1	سود	8%
2	مالیات بر سود	1%
3	بیمه طرح های عمرانی	1.6%
4	هزینه دفتر مرکزی	2.5%
5	هزینه مستمر کارگاه	8%
6	هزینه ضمانتنامه ها	1.5%
7	هزینه های آزمایشگاه پیمانکار	0.2%
8	کمک به صندوق کارآموزی	0.2%
جمع:		23%
ضریب بالاسری پروژه های عمرانی :		1.30 = (23-100) / 100

آنالیز ضریب بالاسری پروژه های غیرعمرانی
ردیف	شرح	درصد
1	سود	8%
2	مالیات بر سود	1%
3	بیمه طرح های غیر عمرانی	7.78%
4	هزینه دفتر مرکزی	2.5%
5	هزینه مستمر کارگاه	8%
6	هزینه ضمانتنامه ها	1.5%
7	هزینه های آزمایشگاه پیمانکار	0.2%
8	کمک به صندوق کارآموزی	0.2%
جمع:		29.2%
ضریب بالاسری پروژه های غیر عمرانی :		1.41 = (29.2-100) / 100

ولی همواره توصیه میگردد که این هزینه ها بر اساس جزء به جزء شرح اقلام هزینه بالاسری مندرج در "پیوست 3" فهرست بهای ابنیه بصورت دقیق برای هر پروژه محاسبه و در قیمتهای پیشنهادی لحاظ گردد .
این هزینه ها به تفکیک بصورت ذیل می باشند :

1) هزینه بالاسري عمومی

این هزینه از نوع هزینه هایی است که نمی توان آنها را به کار مشخصی مربوط کرد، مانند هزینه هاي درج شده در زیر :
1-1) هزینه دستمزد نیروي انسانی دفتر مرکزي ، شامل نیروي انسانی مدیریت شرکت ، دفتر فنی ،اموراداري و مالی ، تدارکات و خدما ت.
1-2) هزینه بیمه هاي عمومی و حق بیمه کارکنان دفتر مرکزي (سهم کارفرما)، به انضمام هزینه بیمه بیکاري کارکنان دفتر مرکزي .
1-3) هزینه وسایل نقلیه دفتر مرکزي و هزینه هاي ایاب و ذها ب که توسط کارمندان یا مدیران ، با وسایل نقلیه عمومی انجام میشود.
1-4) هزینه سرمایه گذاري یا اجاره محل دفتر مرکزي .
1-5) هزینه نگهداري دفتر مرکزي .
1-6) هزینه استهلاك وسایل دفتري دفتر مرکزي .
1-7) هزینه آب ، برق ، و سوخت دفتر مرکزي .
1-8) هزینه مخابرات و پست دفتر مرکزي .
1-9) هزینه پذیرایی و آبدارخانه دفتر مرکزي .
1-10) هزینه لوازم التحریر و ملزومات دفتر مرکزي .
1-11) هزینه فتوکپی و چاپ نقشه در دفتر مرکزي .
1-12) هزینه تهیه اسناد، براي شرکت در مناقصه ها.
1-13) هزینه ضمانت نامه شرکت در مناقصه ها.
1-14) هزینه هاي متفرقه ، شامل هزینه هاي حقوقی و قضایی ، نشریات ، عضویت در مجامع ، و مانند آن ها.
1-15) هزینه عوارض شهرداري براي دفتر مرکزي .
1-16) هزینه سرمایه گذاري یا اجاره و هزینه هاي نگهداري و بهره برداري از انبار مرکزي .
1-17) هزینه دستگاهها و تجهیزات رایانه اي دفتر مرکزي.



2) هزینه بالا سري کار (کارگاه)

این هزینه ، از نوع هزینه هایی است که میتوان آن را به کار مشخصی مربوط کرد، مانند هزینه هاي درج شده در زیر:
2-1) هزینه هاي سرمایه گذاري که شامل موارد زیر است :
2-1-1) هزینه تنخواه در گردش پیمانکار، با توجه به وجوه پیش پرداخت که نزد پیمانکار است .
2-1-2) هزینه ناشی از وجوه نقدي آن قسمت از حسن انجام کار که نزد کارفرماست .
2-2) هزینه ضمانت نامه ها، که شامل موارد زیر است :
2-2-1) هزینه ضمانت نامه انجام تعهدات .
2-2-2) هزینه ضمانت نامه پیش پرداخت .
2-2-3) هزینه ضمانت نامه وجوه حسن اجراي کار.
2-3) هزینه مالیات .
2-4) هزینه صندوق کارآموزي .
2-5) سود پیمانکار.
2-6) هزینه هاي مستمر کارگاه ، که شامل موارد زیر است :
2-6-1) هزینه دستمزد نیروي انسانی سرپرستی عمومی کارگاه ، دفتر فنی ، اداري ، مالی و تدارکات ، کمپ و کانتین و خدمات . همچنین ، هزینه دستمزد سایر عوامل کارگاه که در قیمت ردیف هاي فهرست بها و هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه ، منظور نشده است .
2-6-2) هزینه نیروي انسانی خدماتی که در اختیار کارفرما و مهندس مشاور براي بازرسی و آزمایش قرار می گیرد.
2-6-3) هزینه سفر مدیران و کارکنان دفتر مرکزي به کارگاه و سایر نقاط ، براي کار مربوط .
2-6-4) هزینه تهیه نسخه هاي اضافی اسناد و مدارك پیمان .
2-6-5) هزینه غذاي کارکنان و کارمندان پیمانکار.
2-6-6) هزینه پذیرایی کارگاه .
2-6-7) هزینه هاي پست ، مخابرات، ارتباطات، سفر مسوولان کارگاه و هزینه هاي متفرقه .
2-6-8) هزینه تامین وسیله نقلیه براي تدارکات کارگاه .
2-6-9) هزینه فتوکپی ، چاپ ، لوازم التحریر و ملزومات .
2-6-10) هزینه آزمایش هاي پیمانکار.
2-7) هزینه هاي تهیه مدارك فنی و تحویل کار.
2-7-1) هزینه هاي تهیه عکس و فیلم .
2-7-2) هزینه تهیه نقشه هاي کارگاهی
2-7-3) هزینه تهیه نقشه هاي چون ساخت
2-7-4) هزینه هاي برنامه ریزي و کنترل پروژه .
2-7-5) هزینه هاي نگهداري عملیات انجام شده تا زمان تحویل موقت .
2-7-6) هزینه هاي مربوط به امور تحویل موقت و تحویل قطعی .
توضیح 1) هزینه دستمزد نیروي انسانی شاغل در تعمیرگاه ماشین آلات جزو هزینه ساعتی ماشین آلات پیش بینی شده است و از این بابت هزینه اي در هزینه هاي بالاسري منظور نشده است .
توضیح 2) در طرح هاي تملک دارایی هاي سرمایه اي ، چون هزینه هاي بیمه سهم کارفرما، بیمه بیکاري نیروي انسانی کارگاه، مالیات بر ارزش افزوده و همچنین هزینه عوارض شهرداري (براي پیمانهاي مشمول)، توسط دستگاههاي اجرایی از محل اعتبار طرح پرداخت میشود، هزینه اي از بابت آن ها در هزینه هاي بالاسري منظور نشده است .

جهت محاسبه دقیق هزینه های بالاسری پیمان بهتر است موارد فوق بصورت جدولی تهیه و هزینه هر یک از آیتم ها بصورت ماهانه و در نهایت برای مدت پیمان محاسبه گردد . جهت نمونه و سهولت ، جدول محاسبه هزینه های بالاسری پیمان در شکل 1 نمایش داده شده است .
پس از محاسبه هزینه ها از جدول ذیل ، با تقسیم این هزینه ها به مبلغ کل برآورد ، ضریب بالاسری واقعی کار محاسبه میگردد .

جدول شماره 1 ) صورت ریز اقلام هزینه بالاسری

در جدول فوق باید به نکات ذیل توجه نمود :

- در جدول فوق ضریب تخصیص ، نسبت سهم تخصیص یافته از آیتم مورد نظر برای پروژه ای است که هزینه بالاسری جهت آن محاسبه میگردد. بطور مثال شرکتی دو پروژه فعال دارد و یک شخص مدیریت پروژه هر دو پروژه را با نسبت مساوی بعهده دارد ، در این حالت ضریب تخصیص جهت آیتم فرضاً مدیر پروژه برابر 0.5 در نظر گرفته میشود . اگر این فرد تمام وقت متمرکز بر روی یک پروژه باشد ، ضریب تخصیص به عدد 1 افزایش می یابد .

- ستون ضریب ، جهت هزینه های افزایشی / کاهشی نسبت به هزینه اولیه در نظر گرفته میشود . بطور مثال حقوق ثابت فردی را در ستون حقوق/هزینه لحاظ کرده ایم ولی فرد مورد نظر در سال مبالغ دیگری از قبیل عیدی و سنوات و مازاد مرخصی و ..... را نیز دریافت میدارد ، لذا میتوان در این ستون ضریبی جهت بالانس نمودن دریافتی شخص مورد نظر اعمال نمود تا هزینه ها واقعی گردد و یا میتوان برای هزینه های کارگاهی ضریبی (بعنوان پرت یا کنسلی) در نظر گرفت .

- جهت دریافت جدول ریز هزینه های بالاسری در فرمت اکسل (Excel) با قابلیت ویرایش به بخش فروشگاه سایت مراجعه فرمائید.


نکات کاربردی در ارتباط با بالاسری :
- به استناد بند 5 دستورالعمل ارائه تجزیه بها با پیشنهاد قیمت توسط پیمانکاران به شماره 1232579/96 مورخ 31/3/1396 ، در صورتیکه پیمانکار تمایل به تخفیف دادن در ضریب بالاسری داشته باشد ؛ حداکثر میزان قابل قبول کاهش "ده درصد ضریب بالاسری" میباشد . بعنوان مثال برای برآورد با ضریب بالاسری 1.30 ، حداقل ضریب بالاسری قابل پذیرش در پیشنهاد قیمت ارائه شده توسط پیمانکار 1.17 میباشد.
- مطابق بند "ب" ماده 49 شرایط عمومی پیمان ، هزینه های بالاسری پیمانکار در دوران تعلیق ، به میزان تعیین شده در اسناد و مدارک پیمان ، به پیمانکار پرداخت میشود . و اگر در اسناد و مدارک پیمان ، تعیین هزینه های یاد شده ، به توافق طرفین در زمان ابلاغ تعلیق موکول شده باشد ، کارفرما در مورد میزان آن با پیمانکار توافق می نماید .
- مطابق پاسخ استعلام از سازمان برنامه و بودجه ، "اگر تاخیرات به وجود آمده در کار به عنوان تاخیرات خارج از قصور پیمانکار شناخته شود پیمانکار محق به دریافت خسارت تاخیر خواهد بود" . لازم بذکر است یکی از این خسارات ، قطعاً هزینه های بالاسری مازاد پرداخت شده توسط پیمانکار می باشد .