یکی از دغدغه های اصلی شرکت های ساختمانی مربوط به مصرف درست مصالح و متریال و با حداقل پرت در اجرای عملیات می­باشد. علت این موضوع هم هزینه­ های بالای خرید متریال نسبت به دیگر هزینه های کار بوده ؛ به طوریکه در پروژه های عمرانی به صورت عرف برای خرید متریال 70% و برای دستمزدها 30% هزینه منظور می­گردد(البته این درصدها برای همه فعالیت ها یکسان نمی باشد ) .با توجه به این توضیحات اهمیت محاسبه بالانس متریال مشخص می­گردد .

بالانس متریال چیست و چگونه محاسبه می شود
مقایسه میزان متریال مصرفی با متریال تحویلی به کارگاه را بالانس متریال می­گویند که اختلاف این دو مقدار باید از میزان پرت مجاز کمتر باشد .
در پروژه هایی که بصورت pc به پیمانکار اصلی واگذار می شود( این نوع قرارداد در مقاله مربوط به انواع قراردادها تشریح شده است)، این پیمانکار برای اجرای عملیات پروژه معمولا متریال اصلی را خود تهیه نموده و اجرای آن را بصورت دستمزدی در اختیار پیمانکار جزء قرار میدهد و در این حالت بایستی در قرارداد منعقده با پیمانکار جزء، مفاد مربوط به بالانس متریال درتعهد ایشان لحاظ گردد تاشاهد پرت بالای مصالح نباشیم در غیر اینصورت هزینه های زیادی را به شرکت اصلی وارد می­نماید .
بهترین شیوه این است که در طول انجام فعالیت­ها و با هر صورت وضعیت موقت ، محاسبات بالانس متریال صورت پذیرد ؛ ولی خیلی مواقع این عمل به دلیل در جریان بودن عملیات اجرایی و ورودی و خروجی بسیار مصالح میسر نمی باشد و باید در انتهای کار و در زمان صورت وضعیت قطعی بالانس متریال قطعی نیز انجام گیرد .
برای این امر ابتدا باید نقشه های ازبیلت تهیه شود وسپس از روی این نقشه ها مقدار دقیق کار اجرا شده محاسبه شود و سپس مقدار متریال مصرف شده برای کار مربوطه بدست می آید ؛ از طرف دیگر مقدار متریال تحویلی به پیمانکار از انبار استعلام گرفته می شود، حالا فقط مانده مقایسه این دو عدد با یکدیگر، بدین شکل که مقدار تحویلی تقسیم بر مقدار کار شده خواهد شد و میزان پرت بدست می آید اگر این میزان کوچکتر/مساوی مقدار پرت مجاز باشد که میزان عملکرد ، مناسب است ولی اگر این عدد بیش از پرت مجاز باشد نشانگر این است که پیمانکار در استفاده از مصالح سهل انگاری کرده است و باید مبلغ معادل خرید متریال به مقدار مازاد پرت مجاز به حساب بدهکاری پیمانکار لحاظ گردد .
به عنوان نمونه فرض کنیم پیمانکار کاشی کاری برای اجرای کاشی و سرامیک سرویس و حمام پروژه ای 500 مترمربع کاشی تحویل گرفته است و کل کار اجرا شده ایشان 460 مترمربع می باشد
محاسبه بالانس متریال ایشان بدین صورت است که 1.086=460/500 یعنی پرت حدود 8.6 درصدی داشته است در صورتیکه پرت مجاز کاشی کاری را 5 درصد منظور کنیم ایشان حدود 3.6 درصد پرت مازاد داشته است(0.036=1.05-1.086) و اگر قیمت خرید کاشی را مترمربعی 1.500.000 ریال در نظر بگیریم باید مبلغ معادل 26.250.000 ریال=1.500.000*0.036*500 به حساب بدهکاری پیمانکار منظور شود .

مزایای محاسبه بالانس متریال در پروژه ها
از عمده مزایای کنترل بالانس متریال می توان به موارد ذیل اشاره نمود :
1-کنترل چرخه مصرف مصالح : بدینگونه که از طریق کنترل بالانس متریال می­توان میزان مصالح تحویلی به پیمانکاران جزء و مصرف آنها را کنترل کرده و در صورت عدم مصرف بهینه یا هدر دادن مصالح توسط آنها از فعالیت آتی و یا تمدید قرارداد آنها جلوگیری نمود .
2-کنترل انبارداری : انباردار باید همواره میزان دقیق مصالح تحویلی به پیمانکار و حجم مصالح مصرفی با احتساب پرت مجاز را با واحد فنی کنترل نموده و پس از پایان کار باقیمانده مصالح را (در صورت وجود) از پیمانکار جزء مطالبه نماید و گزارش آنرا به واحد فنی ارائه نماید .
3-جلوگیری از دزدی مصالح در کارگاه : با انجام مراحل بالانس متریال و اشراف پیمانکاران جزء به انجام این مهم توسط کارفرما ، پیمانکاران در انجام اقدامات محافظتی و حفظ مصالح تحویلی کوشاتر خواهند بود و همچنین مجبور به بازگرداندن مصالح باقیمانده و مصرف نشده به انبار ، پس از اتمام عملیات اجرایی ،میگردند.

چند نکته حایز اهمیت

همانگونه که مشاهده می گردد محاسبه بالانس متریال فقط مقایسه دوعدد نمی باشد و باید همه جوانب از جمله نقشه ازبیلت ، میزان دقیق کار انجام شده ، میزان دقیق متریال استفاده شده، شرایط نقشه ها و محل اجرا شده ، نوع متریال ، شرایط حمل ، مسئولیت بار اندازی و حمل آن متریال ، مقدار تحویلی به پپیمانکار مربوطه ،مدنظر قرار گیرد تا گزارش بالانس متریال جامعی تنظیم گردد .

پرت مجاز
حالا سوال اینجاست که پرت مجاز برای هر مصالح در بالانس متریال از کجا بدست می آید در واقع این اعداد بصورت تجربی در سالیان متمادی کارهای اجرایی پروژه های مختلف بدست آمده است و تعدادی از آنها مثل پرت 6% برای سیمان یا پرت 5% برای سنگ یا کاشی عرف بوده و همه مهندسین در پروژه ها مبنا قرار میدهند ولی برای مابقی مصالح که ممکن است کمتر مورد نیاز باشد معمولا از آنالیزهای منتشر شده توسط سازمان برنامه و بودجه و یا آنالیز های موجود در نرم افزارهای تدبیر و تکسا استفاده میگردد. در آنالیز های فوق الذکر میزان پرت در محاسبات معمولا مشخص و معین شده است .البته در فصل حمل رشته ابنیه نیز مقادیری درج شده است که از آنها نیز برای محاسبه میزان پرت استفاده میگردد .